استرس ، بلایی است همه گیر. این بلای همه گیر که تحت عنوان استرس شناخته می‌شود، عامل بسیاری از شکست‌ها و توقف فعالیت‌های و عملکردهای مثبت فرد در جامعه و زندگی شخصی‌اش است. قرن بیستم، قرن اضطراب نامیده شد و این گسترش استرس و اضطراب، همچنان روند پیشرفت در قرن بیست و یکم داشته است. پیشرفت تکنولوژی و حبس انسان در زندگی ماشینی و صنعتی، عامل اصلی شکل گیری و رواج استرس و نا آرامی بین مردم قرن حاضر شده است. استرس زمینه و بستری برای بروز بیمار‌های بیشمار دیگری است. سرعت زندگی امروزه، ترس‌ها و نگرانی‌هایی را برای ما دامن می‌زند. باید با شتاب شبانه روزی در تلاش باشیم تا از سرعت روزگار عقب نمانیم و این بین، اوقات فراغت، فعالیت‌های مفرح و هم صحبتی با یک دوست و آشنا از جمله ملزوامت روحی است که به دست فراموشی سپرده می‌شود. تمام این‌ها یک هشدار جدی است. نسل این دوران به سمت بیماری‌های بعضاً خطرناکی سوق داده می‌شوند و سلامت روان جامعه هم به خطر می‌افتد. طبق مطالعات پزشکی، 80% مراجعات بیماران ناشی از عوامل استرس زاست.
استرس ، فرآیندی است که بر اثر تعامل دائمی فرد و محیط و تضاد بین آن‌ها شکل می‌گیرد، بنابراین نباید تنها آن را محرکی خارجی دانست، بلکه از روابط و تأثیرات متقابل فرد و محیط نباید غافل شد. در توضیح این مطلب باید گفت که، خیلی از تنش‌ها، حاصل برخورد فرد با موقعیت استرس زا نیست. چه بسا طرز تلقی و باورهای نادرست شخص از یک پدیده عامل ایجاد استرس و تهدید آمیز کردن آن پدیده می‌شود. فشار روانی یک فرد دربارۀ یک چیز یا یک حادثه، برای دیگری فشار روانی محسوب نمی‌شود. حتی ظرفیت و توان افراد در مواجهه با موقعیت‌های ناراحت کننده متفاوت است. یکی به اختلالات جبران ناپذیری مبتلا می‌شود و دیگری آن را فرصتی برای چالش و تلاش می‌بینند. در این زمان است که ما باید آگاه شویم و با آموزش‌های اصولی یادبگیریم به جای غرق شدن در جریان استرس و فشار روانی، راه برون رفت و تبدیل تهدید به فرصت را پیدا کنیم.
در واکاوی استرس ، ما با رویدادهای تنش زا روبرو هستیم که در چند مقوله قابل جای دهی هستند. رویدادهای آسیب زا که شامل شرایط مخاطره آمیزی می‌شود که انسان تاکنون و معمولاً تجربه نکرده است. سیل، زلزله، جنگ و امثال چنین پدیده‌هایی جزو رویدادهای آسیب زا هستند. رویدادهای غیر قابل کنترل و مهار نشدنی و به نوعی جبری، مثل مرگ یک دوست و عزیز، ابتلا به بیماری وخیم و یا اخراج از کار نوع دیگر رویدادهای تنش زاست. رویدادهای پیش بینی ناپذیر؛ این موارد در شغل‌های خاص بیشتر دیده می‌شود. به عنوان نمونه فشار روانی حاصل از آتش سوزی مهلک که جان صدها نفر را می‌گیرد برای آتش نشانان، و بالاخره رویدادهایی که نهایت توان شخص را به چالش می‌کشند و با محدودیت‌های او دست و پنجه نرم می‌کنند. در این مواقع خودباوری و نوع نگرش به خویشتن، زیر سؤال می‌رود.
وقتی فرد دچار استرس می‌شود، بدن او به طور خودکار واکنش‌هایی دارد که ممکن است روان شناختی و یا جسمی باشند. اگر واکنش بدن روان شناختی باشد، اضطراب (تنش، ترس، دلشوره و نگرانی)، خشم و پرخاشگری و افسردگی و خمودی، عواقب آن خواهد بود. بر اساس فرضیۀ “ناکامی- پرخاشگری” فردی که در کسب موفقیت و یا ایجاد ارتباط مناسب شکست بخورد، با خشم و پرخاشگری عکس العمل نشان می‌دهد. در طی این روند اگر فرد نتواند خشم خود را به عامل ناکامی‌اش فرو ریزد، از خاصیت جایگزینی استفاده کرده و آن خشم را متوجه شخص یا شیء بی طرفی می‌کند. مثلا خشم خود را از کسب نتیجه ضعیف در امتحان بر روی پدر و مادرش خالی می‌کند. نوع دیگری از واکنش‌های روانشناختی، کناره گیری خمودی است. درست نقطۀ مقابل پرخاشگری.
نظریۀ “درماندگی آموخته شده”، می‌گوید در صورت استمرار شرایط مخاطره آمیز و تنش بار و عدم توانایی شخص در حل و فصل آن، شخص دچار نوعی افسردگی و خمودی می‌شود. دست از تلاش بر می‌دارد و تسلیم شرایط می‌شود و به این ترتیب افسرده و منزوی می گردد. گاهی هنگام مواجهه با استرس، واکنش‌های بدنی به جای روانشناختی داریم. افزایش ضربان قلب، گشاد شدن مردمک‌های چشم، بالا رفتن فشار خون، به شماره افتادن نفس‌ها، تنگی نفس، انقباض عضلانی و اسپاسم و ترشحات هورمونی از این نوع واکنش‌هاست.
مکانیسم عمل استرس بر شخص دوگونه است. نخست تأثیر مستقیم بر واکنش‌های بدنی و ترشح هورمون ها و متعاقباً افزایش فشار خون، ضربان و تشدید فعالیت‌های انعقادی خون که نتیجۀ آن تصلب شرایین و احتمال بروز حمله‌های قلبی و مغزی است. نوع دوم با تأثیر غیر مستقیم منجر به تغییرات رفتاری و افزایش رفتارهای پر خطر می‌گردد. این شرایط افراد را برای روی آوردن به مصرف مواد مخدر صنعتی و سنتی ترغیب می‌کند. به طور کلی استرس سلامت جسم و ذهن انسان را به خطر می‌اندازد و امکان تصمیم‌گیری منطقی و عملکرد صحیح را از ما می‌گیرد. با این وجود راه و روشهای زیادی برای پیشگیری و درمان استرس و کاهش فشارهای روانی وجود دارد که می‌تواند به افراد مبتلا یاری رساند.
ممنونم از شما که تا پایان این مطلب را خوانید. لطفا تجارب و سوالات خودتان را در پایان همین مطلب با ما به اشتراک بگذارید.
دوستدار شما
محمد کاظمی
